De vakbond en de zelfstandige. Op het eerste zicht lijken de twee weinig tot niets met elkaar te maken te hebben. Een vakbond komt op voor werknemers. Een zelfstandige kan zich aansluiten bij werkgeversorganisaties als Voka en Unizo. In de praktijk is het een stuk complexer.
Moeilijke relatie
Omdat vakbonden werknemers vertegenwoordigen lijken ze soms een moeilijke relatie te hebben met zelfstandigen. Soms lijkt de vakbond zelf de zelfstandigheid te bestrijden. Dat gaat dan eigenlijk over valse vormen van zelfstandigheid: de schijnzelfstandigheid.
Schijnzelfstandigheid is een in België veel voorkomende vorm van sociale fraude. Het gaat om werknemers die werken in het statuut van zelfstandige maar in werkelijkheid hun beroep uitoefenen onder het gezag van een werkgever. Als zij gewoon in loondienst zouden zijn, moet die werkgever voorzien in een uitgebreide sociale bescherming die hij nu kan omzeilen (loon bij ziekte, index, betaald verlof, sociale bijdragen, sociale verkiezingen, opzegvergoeding, …).
De schijnzelfstandige is vaak iemand in een zwakke positie die zich moeilijk kan verzetten tegen de situatie waar hij inzit. De wet op de arbeidsrelatie, die het fenomeen van schijnzelfstandigheid zou moeten indijken, is te zwak. In de praktijk slaagt de wet er niet in om op een doeltreffende manier het fenomeen aan te pakken.
Veranderde arbeidsmarkt
De tijd dat in bedrijven enkel werknemers werken zijn al lang voorbij. Het is vandaag een realiteit dat veel bedrijven rekenen op de hulp van zelfstandigen om het werk dat op de plank ligt gedaan te krijgen. In zoverre dit over schijnzelfstandigen gaat, is dit een probleem. Dat is echter niet altijd het geval. Ook zelfstandigen zonder personeel, die niet onder gezag werken, kunnen een hoge mate van afhankelijkheid vertonen ten opzichte van hun (enige) opdrachtgever. Een freelance journalist kan het bijvoorbeeld knap moeilijk hebben bij het onderhandelen van een nieuw contract. Een ICT’er die er voor gekozen heeft als zelfstandig consultant aan de slag te gaan voor een opdrachtgever, kan in die relatie ook moeilijkheden ondervinden.
Werkgeversorganisaties schieten tekort
We zouden kunnen zeggen dat zelfstandigen toch al kunnen aankloppen bij werkgeversorganisaties als Unizo of Voka. De standpunten die deze organisaties in de praktijk innemen zijn eerder gericht op de grotere KMO’s. Vele zelfstandigen, die vaak erg afhankelijk zijn van die ene opdrachtgever, voelen zich er terecht niet door vertegenwoordigd. Unizo zal niet bemiddelden als er een haar in de boter zit tussen de zelfstandige en zijn opdrachtgever. Vakbonden doen dit al jaren en hebben er een serieuze expertise in opgebouwd.
De vakbonden kunnen een rol van betekenis spelen voor zelfstandigen zonder personeel die ondersteund willen worden. Die ondersteuning kan individueel zijn (juridisch advies) maar ook collectief (problemen oplossen met de opdrachtgever). Een vakbond staat immers dicht bij de werkvloer. Ze hebben de kennis in huis en zijn ook nu al in overleg zijn met de opdrachtgevers van de zelfstandigen.
De gedachten moeten rijpen
Vandaag maken veel werknemersvertegenwoordigers nog te snel de reflex dat ze voor zelfstandigen niets kunnen doen. Dat wordt soms actief gestimuleerd door de werkgever/opdrachtgever die liefst geen pottenkijkers wil als er iets misloopt in de relatie tussen de zelfstandige en zijn opdrachtgever. Die houding moet veranderen. De vertegenwoordigers zullen moeten gaan inzien dat hun freelance collega’s evengoed moeilijkheden kunnen ondervinden in hun werksituatie en hun steun verdienen.
Er is in vakbondskringen ook een vrees dat het aansluiten van zelfstandigen wil zeggen dat de strijd tegen de schijnzelfstandigheid wordt opgegeven. Dat hoeft niet zo te zijn. Vakbonden hebben steeds op de barricades gestaan voor een betere sociale bescherming. Het feit dat iemand lid wordt als schijnzelfstandige is daarom nog geen acceptatie van zijn statuut.
Een zelfstandige kan zich vandaag wel aan aansluiten bij een vakbond. Zij genieten van dezelfde ondersteuning als vaste medewerkers. Voor een pakket aan individuele diensten op maat is het nog even wachten.
Er zijn dus nog heel wat obstakels. Toch wordt vandaag steeds concreter nagedacht wat een vakbond voor sommige zelfstandigen kan beteken. De ideeën en de mogelijkheid er iets mee te doen zijn er. Het komt er nu op aan de opportuniteit te grijpen.