Bij uitzondering begin ik dit stuk met een persoonlijke noot. Ik ben vader geworden, van een wolk van een dochter. En omdat het niet de eerste keer is, weet ik: eens de voeten terug op de grond, wordt het opnieuw een beetje leren lopen. Vallen, opstaan en weer doorgaan, tot op het moment dat nieuwe evenwichten zijn gevonden en alles weer vanzelf lijkt te gaan.
Dit is een pleidooi voor tijd, ruimte en gedeeltelijke verantwoordelijkheden. Nog steeds wordt de zorg voor kinderen beschouwd als iets wat het best aan de moeder wordt overgelaten. Dat is meer sociale constructie dan natuurwet. Willen we tot een samenleving komen waar mannen en vrouwen eindelijk op gelijke voet komen te staan, dan moet deze veronderstelling dringend op de schop.
Samen in zorgverlof
De wetgever kan daar een belangrijke rol in spelen. Betere systemen van zorgverlof bijvoorbeeld kunnen vaders motiveren om meer zorgtaken op te nemen. Als ik de komende weken zelf onbekommerd kan thuisblijven, dan is dat vooral omdat ik over meer verlofdagen beschik dan gemiddeld en deze nu vrij kan opnemen. Het wettelijke recht op vaderschapsverlof is beperkt tot tien dagen, waarvan er maar drie volledig zijn betaald.
De vaders in mijn omgeving die zich daarmee moeten behelpen, hebben het vaak moeilijker om na de geboorte voldoende tijd door te brengen met het nieuwe gezin. Bij een van hen ging het zelfs zo ver dat hij terug aan het werk moest de dag nadat zijn vrouw en kind uit het ziekenhuis waren thuisgekomen. De bevalling was moeilijk geweest, het aantal verlofdagen beperkt. En met een contract van bepaalde duur vraag je de werkgever niet zomaar om een gunst.
Tien dagen is al niet veel, en nog valt het vaders moeilijk om ze op te nemen. Omwille van financiële redenen, of onder druk van de werkgever of werkomgeving. In het beste geval wordt er dan vrolijk gedaan over de zogenaamde nieuwe man en/of nostalgisch gerefereerd naar een tijd waarin er nog ‘gewoon gewerkt’ moest worden. In vele andere gevallen wordt er echt afkeurend gereageerd en moeten vaders zich wel degelijk zorgen maken over negatieve effecten voor hun carrière.
De oplossing ligt voor de hand: blijf gedurende de tien dagen vaderschapsverlof het volledige loon uitbetalen, en maak de opname ervan verplicht. Op die manier speelt geld geen rol meer in de overweging om al dan niet thuis te blijven, en moeten vaders ook niet meer individueel opboksen tegen achterhaalde verwachtingen van collega’s en werkgever. Of worden ze verplicht om hun eigen denkbeelden in vraag te stellen, want laat ons wel wezen: die zijn niet altijd fundamenteel anders.
Trek het aantal dagen nog verder op, van tien naar vijftien of zelfs twintig dagen. Waarom zou het normaal moeten zijn dat na de geboorte enkel de moeder voor langere tijd thuis blijft? Het is een bestendig taboe: op het moment dat er kinderen in een relatie komen, dan kloppen de traditionele genderpatronen aan de deur. Wanneer vaders in de maanden na de geboorte de zorg van het kind overlaten aan de moeder, dan is de kans groot dat zich dat ook nadien verderzet.
Op het moment dat er kinderen in een relatie komen, dan kloppen de traditionele genderpatronen aan de deur.
Daarom moet ook het systeem van ouderschapsverlof beter worden afgestemd op de maatschappelijke realiteit. Hoewel vaders hetzelfde recht op ouderschapsverlof hebben als moeders, zijn zij op dit moment maar goed voor 30 procent van de aanvragen. De vaders die toch verlof opnemen, kiezen in hoofdzaak voor een vermindering van 1/5, terwijl moeders vaak voor een halftijdse, zelfs voltijdse onderbreking kiezen.
Het Zweedse voorbeeld
Gerichte maatregelen kunnen helpen om tot een noodzakelijke cultuurverandering te komen. In een aantal Scandinavische landen toont men dat het kan. In Zweden beschikken ouders naast hun twee weken geboorteverlof, samen over 480 dagen ouderschapsverlof. Tijdens het gros van die periode behouden ze 80 procent van hun loon. Bovendien zijn 90 van die 480 dagen exclusief gereserveerd voor de vader. Dat wil zeggen dat wanneer hij die niet opneemt, het recht op die dagen verdwijnt.
Dit heeft ervoor gezorgd dat meer en meer Zweedse vaders kiezen om minstens drie maand thuis te blijven. Het gros van de zorg wordt er nog steeds door de moeders opgenomen, maar ze doen het wel een stuk beter dan de vaders in andere Europese landen. Ook in België zou men ervoor kunnen kiezen dergelijke incentive in het systeem in te bouwen. Een betere vergoeding en een bijkomend recht op ouderschapsverlof voor die koppels die het samen opnemen.
Vrouwen en kinderen zijn gebaat bij mannen die mee zorgverantwoordelijkheden opnemen. Deze vader vindt het maar vanzelfsprekend. Eenvoudige ingrepen in bestaande systemen kunnen ook andere vaders motiveren om hier meer tijd voor te nemen. Meer nog, het is een duidelijk maatschappelijk signaal dat dit van hen verwacht wordt. Laat ons die stap richting meer gendergelijkheid maar al zetten. Onze dochters zullen ons dankbaar zijn.